Rối loạn cảm xúc theo mùa là gì? | Safe and Sound

Trong những tháng mùa thu và mùa đông, một số người mắc phải các triệu chứng của bệnh trầm cảm, có thể xuất hiện từ từ hay đột ngột. Theo các chuyên gia tâm lý, những triệu chứng này thường tiêu tan khi mùa xuân đến và thuyên giảm qua những tháng mùa hè. Đây là một dấu hiệu cho thấy rằng họ mắc rối loạn cảm xúc theo mùa.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Định nghĩa rối loạn cảm xúc theo mùa

Các chuyên gia tâm lý cho biết, rối loạn cảm xúc theo mùa (seasonal affective disorder - SAD) là một dạng trầm cảm theo mùa có liên quan đến mức độ ánh sáng thay đổi, thường bắt đầu vào mùa thu khi ngày ngắn lại. Nó còn được biết đến với tên gọi “trầm cảm mùa đông” hay “trạng thái ngủ đông”.

Theo các chuyên gia tâm lý, bản chất và mức độ nghiêm trọng của rối loạn cảm xúc theo mùa khác nhau ở mỗi người và đối với một số người nó có thể có tác động lớn đến đời sống hàng ngày của họ. Thông thường các triệu chứng đến rồi đi theo mùa và luôn luôn bắt đầu vào cùng một thời điểm trong năm. Các triệu chứng bao gồm tâm trạng ủ rũ, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày, cáu bẳn, tuyệt vọng, mặc cảm tội lỗi và cảm giác vô giá trị. Người mắc SAD thiếu năng lượng, cảm thấy lờ đờ vào ban ngày, ngủ nhiều hơn bình thường vào ban đêm và thấy khó thức dậy vào buổi sáng. 

Ảnh 1: Rối loạn cảm xúc theo mùa là dạng trầm cảm theo mùa có liên quan đến mức độ ánh sáng thay đổi

2. Nguyên nhân và hệ quả theo mùa

Các chuyên gia tâm lý nhận định rằng, mức độ ánh sáng mặt trời ảnh hưởng đến một phần của bộ não được gọi là vùng dưới đồi (hypothalamus) và thay đổi sự sản xuất của hai loại hoạt chất: melatonin (kiểm soát giấc ngủ) và serotonin (làm thay đổi tâm trạng).

Dạng thức mùa đông	Dạng thức mùa hè
- Melatonin tăng bởi vậy người mắc bệnh thấy mệt mỏi và buồn ngủ	- Melatonin hạ thấp nên có thêm năng lượng
- Việc sản sinh serotonin giảm khiến cho người mắc bệnh cảm thấy u uất, ủ rũ	- Việc sản sinh serotonin tăng lên, cải thiện tâm trạng và thế giới quan
- Mong muốn nằm trên giường và ngủ có thể dẫn đến sự suy giảm giao tiếp xã hội	- Ngủ ngon nhưng không quá nhiều nên sẽ có thêm năng lượng
- Thèm carbohydrate có thể gây ra việc ăn uống quá độ và tăng cân	- Chế độ ăn cải thiện khi cơn thèm dịu đi
- Uể oải liên tục vào ban ngày ảnh hưởng đến công việc và đời sống gia đình	- Năng lượng cải thiện dẫn đến hoạt động tăng lên và tăng giao tiếp xã hội

3. Triệu chứng rối loạn cảm xúc theo mùa

Theo các chuyên gia tâm lý, triệu chứng thường xuất hiện trong những tháng lạnh hơn của mùa thu và mùa đông, khi có sự tiếp xúc ít hơn với ánh sáng mặt trời vào ban ngày. Các triệu chứng trầm cảm có thể từ nhẹ đến trung bình, nhưng chúng có thể trở nên nghiêm trọng. Những người làm việc nhiều giờ trong các tòa nhà văn phòng với ít cửa sổ có thể trải nghiệm các triệu chứng quanh năm và một số cá nhân có thể nhận thấy những thay đổi về tâm trạng trong giai đoạn thời tiết âm u kéo dài.

 

Ảnh 2: Triệu chứng thường xuất hiện trong những tháng lạnh hơn của mùa thu và mùa đông

Các triệu chứng có thể bao gồm, nhưng không bị giới hạn trong số sau đây:

• Mệt mỏi
• Mất sự quan tâm thích thú với các hoạt động thường ngày
• Thu mình với đời sống xã hội, tập thể
• Thèm ăn các loại thực phẩm có hàm lượng carbohydrates cao
• Tăng cân

Các chuyên gia tâm lý cũng cho biết, những bệnh nhân mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa có thể không biểu hiện tất cả triệu chứng trên. Chẳng hạn mức năng lượng có thể bình thường trong khi sự thèm muốn các thức ăn giàu carbohydrates lại rất mãnh liệt. Đôi khi một triệu chứng có thể trái ngược so với lệ thường, chẳng hạn như sút cân đối lập với sự tăng cân. Ở một số ít trường hợp, sự tái phát hằng năm xảy ra vào mùa hè thay vì mùa thu hay mùa đông, có thể nằm ở sự phản ứng với nhiệt độ và độ ẩm cao. Trong thời kỳ này, chứng trầm cảm thường được đặc trưng bởi sự mất ngủ, giảm cảm giác thèm ăn, sụt cân và bối rối hay lo âu.

4. Điều trị rối loạn cảm xúc theo mùa

Ảnh 3: Trị liệu bằng ánh sáng là phương pháp được các chuyên gia tâm lý khuyến cáo sử dụng

Tăng thời gian tiếp xúc với ánh sáng mặt trời là phương pháp được các chuyên gia tâm lý khuyến cáo có thể cải thiện các triệu chứng của rối loạn cảm xúc theo mùa. Bệnh nhân có thể đi ra ngoài dạo bộ trong khoảng thời gian dài hay bố trí nhà ở hay chỗ làm việc hướng về phía cửa sổ trong ngày. Nếu các triệu chứng trầm cảm nặng, ảnh hưởng một cách rõ rệt đến cuộc sống hằng ngày của người bệnh, liệu pháp ánh sáng (phototherapy) đã được chuyên gia tâm lý chứng minh là một lựa chọn điều trị có hiệu quả. Loại hình trị liệu này có liên quan đến sự tiếp xúc với ánh sáng rất chói (thường là từ một nguồn sáng huỳnh quang đặc biệt) từ 30 đến 90 phút mỗi ngày vào mùa đông. Các tác dụng trị liệu bổ sung cũng được tìm thấy với các phiên trị liệu tâm lý và trong một vài trường hợp là chỉ định các thuốc chống trầm cảm.